جایگاه رسانه‌های جدید در آموزش و نشر احکام (۱)
عصری که ما در آن زندگی میکنیم، دورانِ حاکمیت رسانه‌هاست. روزگاری است که در آن رسانه‌ها می‌توانند حرف اول را در شکل دهی به ترجیهات مخاطبانِ خود بزنند و افکار ایشان را، با استفاده از تکنیک‌های ویژه‌ای، به هر سو و هر جهت که گردانندگانِ رسانه‌ها می‌خواهند هدایت نمایند. در اینجا یک علامت سوال بزرگ وجود دارد که جایگاه رسانه‌های جدید در نشر معارف دینی و به خصوص نشر و انتشار احکام شرعی کجاست؟ در این مطلب از مرکز تربیت مدرس جامعه الاحکام به این سوال پاسخ خواهیم داد.
رسانه چیست؟
رسانه یکی از ارکانِ فرایندِ ارتباط است. ارتباط فرایندی است که بر طبقِ نگاهِ اکثرِ اندیشمندانِ علوم ارتباطات دارای ۵ رکنِ اصلی و اساسی است:
- فرستنده پیام
- گیرنده پیام
- کانال ارتباط
- پیام
- بازخورد
فرستنده شخص یا اشخاصی هستند، که پیام توسطِ ایشان برای گیرنده ارسال میشود. گیرنده (یا به اصطلاحِ غلط مخاطب) شخص یا اشخاصی هستند که پیام توسط ایشان از فرستنده دریافت می‌گردد. کانال ارتباطی ابزار یا رسانه‌ای است، که پیام به واسطه او از فرستنده به گیرنده ارسال میشود. پیام نیز آن محتوا و اطلاعاتی است که توسط فرستنده، با هدفِ اقناعِ گیرنده برای او ارسال میشود. در نهایت بازخورد، آن تاثیری است که پیام رسانه‌ای بر روی مخاطب خود می‌گذارد.
با توجه به این توضیحات، مشخص میشود که رسانه یک ابزار است که به واسطه آن پیام‌های رسانه‌ای از فرستنده به گیرندگان ارسال می‌شوند.
انواع رسانه‌ها
ابزارهای رسانه‌ای از جهات گوناگونی قابل طبقه بندی می‌باشند که یکی از طبقه‌بندی‌های آن‌ها، تقسیم رسانه‌ها به رسانه‌های مدرن و سنتی با توجه به ویژگی‌های ابزار رسانه است :
- رسانه‌های سنتی: رسانه‌های سنتی آن دسته از ابزاری هستند، که انتقال پیام در آن‌ها در یک گستره مخاطبِ محدود انجام میشود. از سوی دیگی، این رسانه‌های محدود در زمان و مکان، یا به اصطلاح زمانمند و مکانمند می‌باشند. یعنی اگر تنها زمانی می‌تواند پیام را دریافت کند، که در یک زمان و مکان خاص باشد. و الا پیام از دست او خواهد رفت. مثلا مِنبَر یک رسانه‌ی سنتی است که در آن پیام (محتوای مِنبر) توسط سخنران (فرستنده پیام) توسطِ یک رسانه (منبر) برای مخاطبان (گیرندگان پیام) ارسال میشود. در این رسانه، هم محدودیت مخاطب وجود دارد، هم محدودیت زمان و مکان. یعنی در یک منبرِ سخنرانی، نهایتاً تعدادِ قابل شمارشی می‌توانند پیام سخنران را دریافت کنند. همچنین پیام در قالب زمان و مکان محدود شده است. یعنی این پیام صرفا برای کسانی است که در یک زمان و مکان ویژه حضور داشته و آن را دریافت نمایند.
- رسانه‌های مدرن: رسانه‌های مدرن آن دسته از ابزاری هستند که پیام در آن‌ها برای عده‌ی نامحدود و انبوهی از گیرندگان ارسال می‌گردد. مثلا در تلویزیون، پیام برای تعدادِ نامعدودی از مخاطبان در سراسر دنیا ارسال میشود. یا در فضای مجازی، پیام برای تعدادِ نا مشخصی در یک فضای لامکان و لازمان ارسال میشود.
با توجه به این توضیحات، به خوبی مشخص میشود که رسانه‌های مدرن یک فرصتِ بی نظیر را برای تبلیغِ دین در اختیاری ما می‌گذارند. فرصتی که می‌تواند به ما اجازه دهد تا کلام حق را در دنیا منتشر کرده و به تبلیغِ دین بپردازیم. اما سوال اساسی اینجاست، که ما واقعا تا چه اندازه از این ابزار جدید، که به تعبیر مقام معظم رهبری یک نعمت بزرگ به حساب می‌آید استفاده کرده ایم؟
رسانه سنتی و مدرن در تبلیغ و نشر احکام
به طور کلی در طول تاریخ تمام تلاش عالمان دین استفاده از تمامیِ ابزارهای مشروع در راه تبلیغ و نشر معارف الهی بوده است. در این مسیر حتی گاهی اوقات دست به ابداعاتی زده و رسانه‌های جدیدی را برای نشر آموزه‌های دین ایجاد میکردند. یکی از رسانه‌های ویژه‌ای که در قالب کتابِ آموزشی و با توجه به اقتضائاتِ زمان توسط شیخ بهائی رحمت الله علیه ابداع و ایجاد گشته و استفاده از آن تا امروز مورد عنایت فقهای بزرگوار و مراجع عظام تقلید می‌باشد، رساله عملیه است.
یکی از اهدافِ موسسه جامعه الاحکام، آموزش و نشر احکام شرعی در قالب‌های گوناگونِ رسانه‌ای می‌باشد.
رساله عملیه، آیین نامه زندگی فرد مسلمان است. رساله عملیه، چنانکه از اسم آن پیداست، باید سراسر زندگی شخص مکلف را زیر پوشش قرار دهد و برای تمام جهت گیری‌های فردی و اجتماعی او، رهنمود خاصی داشته باشد.
هیچ گونه شکی وجود ندارد که رساله‌های عملیه در نوع خود و در ظرفِ زمانِ خود یک رسانه‌ی ابداعی در جهتِ آموزش و نشر احکام شرعی بود. اما مسئله مورد بحث ما در سه زمینه است:
- اول این که آیا رساله‌های عملیه با سبک و سیاق کنونیِ خود همچنان پاسخگوی نیاز احکام آموزیِ آحادِ جامعه هستند؟ یا اینکه در حال حاضر رساله‌های عملیه دارای کاستی‌هایی از حیث قالب و محتوا بوده و نیازمند تصحیح و اصلاح می‌باشند؟
- دوم این که، آیا همچنان رساله‌های عملیه، به عنوان سنبل و نمادِ رسانه‌های سنتی در آموزش احکام شرعی، برای رسیدن به این هدفِ مهم کفایت می‌کنند؟ یا این که لازم است تا از رسانه‌های نوین نیز در این زمینه استفاده شود و با اتکا به ظرفیت این رسانه‌ها برای آموزش احکام شرعی استفاده کرد؟
- سوم این که، اگر قرار باشد که ما از رسانه‌های جدید استفاده نمائیم، باید کدام یک از رسانه‌ها مورد نظر باشند و همچنین بایسته‌ها و نبایسته‌های استفاده از این رسانه‌ها کدام است؟
ان‌شاالله ما در شماره‌های بعدی از سلسله یادداشت، پاسخ این سه سوال را در زمینه آموزش احکام شرعی خواهیم داد. از شما دعوت میکنیم که با مرکز تربیت مدرس جامعه الاحکام همراه باشید.